مجسمه سازی در بنی اسرائیل (قرآن)بنی‌اسرائیل در فن و هنر مجسمه سازی تبحر داشتند لذا سامری با همین فن گوساله را ساخت و مردم را از توحید منحرف کرد. ۱ - بنی‌اسرائل و فن مجسمهسازیبنی اسرائیل، از فن و هنر مجسمه سازی برخوردار بودند: واتخذ قوم موسی من بعده من حلیهم عجلا جسدا له خوار الم یروا انه لایکلمهم و لایهدیهم سبیلا اتخذوه وکانوا ظــلمین. قوم موسی بعد (از رفتن) او (به میعادگاه خدا)، از زیورهای خود گوساله‌ای ساختند جسد بی جانی که صدای گوساله داشت! آیا آنها نمی‌دیدند که با آنان سخن نمی‌گوید، و به راه (راست) هدایتشان نمی‌کند؟! آن را (خدای خود) انتخاب کردند، و ظالم بودند! از اینکه مجسمه سازی گوساله به قوم موسی علیه‌السلام نسبت داده شده، به رغم اینکه سازنده آن سامری بود معلوم می‌شود فن مجسمه سازی، در میان بنی اسرائیل رایج بوده است. این آیه داستان گوساله پرستی بنی اسرائیل را ذکر می‌کند، و تفصیل آن بطوری که در سوره طه آمده این است که: بعد از رفتن موسی علیه‌السّلام به میقات پروردگار، بنی اسرائیل از دیر آمدنش به تنگ آمدند و سامری از ناشکیبایی ایشان استفاده نمود و آنان را بفریفت، به این طریق که زینت آلات ایشان را گرفت و از آن مجسمه گوساله‌ای ریخت که مانند سایر گوساله‌ها صدا می‌کرد، و آن را معبود ایشان خواند و گفت: این است اله شما و اله موسی. بنی اسرائیل هم گفته او را پذیرفته و در برابر آن به سجده درآمدند و آن را معبود خود پنداشتند. البته در سوره مورد بحث این جزئیات ذکر نشده، و آنچه هم که ذکر شده بی نیاز از جزئیات مذکور در سوره طه نیست. به هر حال اینکه فرمود: و اتخذ قوم موسی من بعده من حلیهم عجلا جسدا، معنایش این است که: قوم موسی بعد از رفتن وی به میقات پروردگار خود و قبل از آنکه برگردد چون بعد از ذکر این داستان مراجعت موسی را بیان می‌کند گوساله‌ای را برای خود معبود گرفتند، و این گوساله مجسمه‌ای بود دارای آواز. جمله الم یروا انه لا یکلمهم و لا یهدیهم سبیلا، ایشان را مذمت می‌کند به اینکه چطور یک مطلب روشن و واضحی را که عقل هر کس در اولین نظر آن را درک می‌کند درک نکردند و هیچ به خود نگفتند: اگر این گوساله خدای ما بود لابد و لاجرم با ما حرفی می‌زد و ما را به راه راست هدایت می‌کرد. ۲ - مهارت سازنده مجسمه گوسالهسازنده مجسمه گوساله بنی اسرائیل، دارای مهارت در صنعت مجسمه سازی بود: قالوا مآ اخلفنا موعدک بملکنا ولـکنا حملنآ اوزارا من زینة القوم فقذفنـها فکذلک القی السامری• فاخرج لهم عجلا جسدا له خوار فقالوا هـذا الـهکم والـه موسی فنسی• قال بصرت بما لم یبصروا به فقبضت قبضة من اثر الرسول فنبذتها... گفتند: «ما به میل و اراده خود از وعده تو تخلف نکردیم بلکه مقداری از زیورهای قوم را که با خود داشتیم افکندیم! » و سامری اینچنین القا کرد. و برای آنان مجسمه گوساله‌ای که صدایی همچون صدای گوساله (واقعی) داشت پدید آورد و (به یکدیگر) گفتند: «این خدای شما، و خدای موسی است! » و او فراموش کرد (پیمانی را که با خدا بسته بود)! گفت: «من چیزی دیدم که آنها ندیدند من قسمتی از آثار رسول (و فرستاده خدا) را گرفتم، سپس آن را افکندم، و اینچنین (هوای) نفس من این کار را در نظرم جلوه داد!» بنی اسرائیل که خود را در برابر اعتراض شدید موسی علیه‌السلام دیدند و متوجه شدند براستی کار بسیار بدی انجام داده‌اند، در مقام عذر تراشی برآمدند و گفتند ما وعده تو را به میل و اراده خود تخلف نکردیم (قالوا ما اخلفنا موعدک بملکنا). در واقع این ما نبودیم که به اراده خود گرایش به گوساله پرستی کردیم، لکن مبالغی از زینت آلات فرعونیان به همراه ما بود که ما او را از خود دور ساختیم، و سامری نیز آن را افکند (و لکنا حملنا اوزارا من زینة القوم فقذفناها فکذلک القی السامری). در اینکه بنی اسرائیل چه کردند و سامری چه کرد و جمله‌های آیات فوق دقیقا چه معنی دارد؟ مفسران بحث‌هایی دارند که در مجموع فرق زیادی از نظر نتیجه ندارد. بعضی گفته‌اند قذفناها، یعنی ما زینت آلاتی را که قبل از حرکت از مصر از فرعونیان گرفته بودیم در آتش افکندیم، سامری هم آنچه داشت نیز در آتش افکند تا ذوب شد و از آن گوساله ساخت. بعضی گفته‌اند معنی جمله این است ما زینت آلات را از خود دور ساختیم و سامری آن را برداشت و در آتش افکند تا از آن گوساله بسازد. این احتمال نیز وجود دارد که جمله فکذلک القی السامری، اشاره به مجموع برنامه و طرحی است که سامری اجرا کرد. به هر حال معمول است که وقتی بزرگی زیردستان خود را درباره گناهی که مرتکب شده‌اند ملامت می‌کند، آنها سعی دارند، گناه را از خود رد کنند و به گردن دیگری بیافکنند، گوساله پرستان بنی اسرائیل که با میل و اراده خود از توحید به شرک گرائیده بودند خواستند تمام گناه را بر گردن سامری بیفکنند. در هر صورت سامری از زینت آلات فرعونیان که از طریق ظلم و گناه در دست فرعونیان قرار گرفته بود و ارزشی جز این نداشت که خرج چنین کار حرامی بشود، آری از مجموع این زینت آلات مجسمه گوساله‌ای را برای آنها تهیه کرد جسد بی جانی که صدایی همچون گوساله داشت (فاخرج لهم عجلا جسدا له خوار). بنی اسرائیل که این صحنه را دیدند، ناگهان همه تعلیمات توحیدی موسی را به دست فراموشی سپردند و به یکدیگر، گفتند این است خدای شما و خدای موسی (فقالوا هذا الهکم و اله موسی). این احتمال نیز وجود دارد که گوینده این سخن سامری و دستیاران و مؤمنان نخستین او بوده‌اند. ۳ - پانویس۴ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۴۱۰، برگرفته از مقاله «مجسمه سازی در بنی اسرائیل». |